Ô nhiễm không khí: Tình trạng đáng báo động ở Việt Nam 

Việt Nam đang phải chịu một số tình trạng ô nhiễm không khí tồi tệ nhất được ghi nhận. Năm , nồng độ trung bình hàng năm của PM2.5 (hạt mịn) tại Thành phố Hồ Chí Minh là 50 microgam trên mét khối (µg/m³). Trong khi đó, thủ đô Hà Nội được xếp hạng trong số 30 thành phố ô nhiễm nhất trên Thế giới với nông độ 145 theo Báo cáo chất lượng không khí thế giới IQAir AirVisual 2022. 

1. Nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí ở Việt Nam là gì?

Nguyên nhân chính gây ô nhiễm không khí tại Việt Nam có nguồn gốc từ hệ thống giao thông. Với hơn 3,6 triệu ô tô và 58 triệu xe máy hoạt động trên các con đường, đa số chúng được sử dụng tại các thị trấn và thành phố trên khắp cả nước. Đa phần các phương tiện này đã lão hóa, không đáp ứng được tiêu chuẩn khí thải khuyến nghị. Tình trạng này dẫn đến tình trạng ùn tắc giao thông hàng ngày và liên tục phát thải khói đen vào không khí.

Ngoài ra, hệ thống giao thông còn bị áp lực tăng thêm do quy hoạch đô thị và mạng lưới đường bộ. Các khu đô thị cao tầng lan rộng trong các thành phố lớn, là nơi cư trú của hàng nghìn người lao động hàng ngày. Mặc dù đã có nỗ lực xây dựng hệ thống tàu điện ngầm tại Thành phố Hồ Chí Minh, nhưng hiện tại chưa có phương tiện giao thông công cộng hiệu quả thực sự.

Một nguyên nhân khác góp phần vào tình trạng ô nhiễm không khí là sự gia tăng các công trường xây dựng, tạo ra một lượng bụi lớn. Quá trình phá dỡ và sử dụng bột xi măng trong xây dựng tòa nhà mới là nguyên nhân chính, và việc tạo ra các khu vực xanh trong trung tâm thành phố có thể giúp cải thiện chất lượng không khí.

Chuyển động khuyến khích các khu công nghiệp và nhà máy chuyển ra khỏi trung tâm thành phố, di dời đến các khu vực ngoại ô. Điều này áp dụng cả cho các nhà máy điện than, nhà máy xi măng và nhà máy sản xuất thép. Sự sử dụng hàng loạt bếp nấu sinh khối tại các thành phố lớn cũng đóng góp vào tình trạng ô nhiễm không khí. Trong các vùng nông thôn, ô nhiễm không khí thường xuất phát từ việc đốt cháy chất hữu cơ như rơm rạ và các chất thải từ ngành nông nghiệp.

2. Tác hại của ô nhiễm không khí là gì?

2.1. Ảnh hưởng đến Sức Khỏe Con Người

• Bệnh Tim và Huyết Áp: Ô nhiễm không khí có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim và tăng huyết áp.
• Bệnh Đường Huyết: Có liên quan đến sự gia tăng nguy cơ mắc bệnh đái tháo đường.
• Bệnh Hô Hấp: Gây ra các vấn đề như viêm phế quản, hen suyễn và ung thư phổi.
• Tác Động Đến Hệ Nerve: Có thể gây ra vấn đề về hệ thần kinh.

2.2. Ảnh Hưởng Đến Môi Trường

• Tác Động Đến Động Vật và Thực Vật: Ô nhiễm không khí có thể gây nên sự thay đổi trong sinh thái, ảnh hưởng đến động vật và thực vật sống trong môi trường đó.
• Biến Đổi Khí Hậu: Có thể góp phần vào sự biến đổi khí hậu toàn cầu thông qua việc giảm khả năng hấp thụ của cây xanh và tạo ra các chất như metan và ozon.
• Ảnh Hưởng Đến Nước: Khí CO2 hấp thụ vào nước, tạo ra axit cacbonic, gây ảnh hưởng đến sinh quyển dưới nước.

2.3. Tác Động Xã Hội và Kinh Tế

• Chi Phí Y Tế: Tăng chi phí điều trị các bệnh liên quan đến ô nhiễm không khí.
•  Mất Mát Năng Suất: Ảnh hưởng đến năng suất lao động do vấn đề sức khỏe.

2.4. Tác Động Đến Chất Lượng Cuộc Sống

•  Nguy Cơ An Sinh Xã Hội: Tạo ra nguy cơ xã hội do tăng cường bất an, bất an an sinh xã hội, và thậm chí có thể góp phần vào xung đột xã hội.

3. Có thể làm gì để cải thiện chất lượng không khí ở Việt Nam?

Các giải pháp ngắn hạn đã được xác định bởi các nhóm môi trường địa phương, những người đề xuất các biện pháp kiểm soát chặt chẽ hơn với lượng khí thải từ phương tiện giao thông. Cải thiện kiểm soát giao thông và áp dụng hệ thống quản lý bụi cho các công trường xây dựng cũng sẽ giúp cải thiện chất lượng không khí ở Việt Nam. Lệnh cấm sử dụng bếp than nói chung sẽ giúp ích rất nhiều, nhưng sẽ rất không được ưa chuộng và khó thực thi. Đây chỉ là những giải pháp ngắn hạn, nhưng là một bước đi đúng hướng. Về lâu dài, cần phải có sẵn các nguồn năng lượng sạch, bền vững.

Việc cải thiện và tăng cường nghiêm ngặt quy hoạch đô thị sẽ giảm ô nhiễm không khí đáng kể. Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh có nhiều cơ sở chính phủ đông dân cư, bệnh viện và trường đại học có thể được di dời ra vùng ngoại ô, tạo ra không gian mở xanh cần thiết. Việc di dời Nhà máy bóng đèn Rạng Đăng sẽ giảm đáng kể chất gây ô nhiễm không khí nguy hiểm. Cần phải đưa ra quy tắc xây dựng mới và phát triển các tòa nhà sử dụng năng lượng sạch và năng lượng mặt trời.

Hiện đã có hệ thống tàu điện ngầm đang được xây dựng ở Thành phố Hồ Chí Minh, hệ thống này cuối cùng sẽ giảm lượng phương tiện cá nhân trên đường. Việc loại bỏ dần dần các loại xe buýt và xe tải cũ gây ô nhiễm không khí cần được khuyến khích bằng các khoản trợ cấp của chính phủ. Chính sách có thể được áp dụng để khuyến khích sử dụng xe điện (EV) và đưa ra ưu đãi cho việc sử dụng chúng ở các trung tâm thành phố. Với sự phát triển của công nghệ, việc ra đời các phương tiện chạy bằng năng lượng xanh không còn là chủ đề khoa học viễn tưởng. Cả thế giới đang nhận thức lợi ích của xe điện, đặc biệt khi sử dụng chúng trong các thành phố lớn. Nhiều công ty đang nghiên cứu phát triển các phương tiện tự hành, một xu hướng có thể trở thành phương thức giao thông đô thị cho tương lai, giúp giảm lượng khí thải không mong muốn.

Xem thêm: Các câu hỏi thường gặp về Máy phân tích cơ thể

Có một số tổ chức tại Việt Nam đang tích cực đưa ra các biện pháp nhằm cải thiện chất lượng không khí trong nước. Trong đó, Hiệp hội Bảo vệ Tài nguyên và Môi trường Việt Nam (VACNE) đã thành lập Hiệp hội Đối tác Không khí Sạch Việt Nam (VCAP).

Một thành viên của VCAP đã đưa ra đề xuất về việc tăng cường giám sát đối với các doanh nghiệp để ngăn chặn lượng chất gây ô nhiễm lớn. Ngoài ra, ông cũng đề xuất hạn chế số lượng xe máy vào trung tâm thành phố trong giờ cao điểm.

Vì những hậu quả tiêu cực của ô nhiễm không khí, nhiều tổ chức trên toàn cầu đang hợp tác chặt chẽ với Việt Nam để giải quyết vấn đề này. Chính phủ Việt Nam cũng đang triển khai các chính sách nhằm giảm lượng khí thải từ cả phương tiện giao thông và ngành công nghiệp, đồng thời thúc đẩy phát triển năng lượng sạch cho hộ gia đình.

4. Thành phố nào ở Việt Nam có mức độ ô nhiễm không khí cao nhất?

Trong những ngày gần đây, các hệ thống đo chất lượng không khí đã liên tục cảnh báo về mức độ ô nhiễm đáng lo ngại của không khí ở Hà Nội. Theo thống kê từ AirVisual trong khoảng thời gian từ ngày 18/11 đến 3/12, chỉ có một ngày (1/12) mức ô nhiễm ở mức trung bình do có mưa, trong khi 15 ngày còn lại đều được cảnh báo với chỉ số ô nhiễm ở mức đỏ – đây là mức độ có thể gây hại cho sức khỏe. Hà Nội liên tục giữ vị trí dẫn đầu về mức độ ô nhiễm không khí toàn cầu, với nồng độ bụi mịn PM2.5 vượt quá nhiều lần giới hạn cảnh báo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).

Chất lượng không khí trở nên đặc biệt tồi tệ vào thời điểm này của năm, khi mà thành phố đang chuyển từ mùa mưa sang mùa khô. Tình hình trở nên trầm trọng hơn trong năm nay do lượng mưa thấp bất thường vào tháng 9 không thể giúp làm sạch không khí như những năm trước. Nhóm những người dễ bị tổn thương, bao gồm người già, trẻ em, phụ nữ mang thai và những người có vấn đề về hô hấp, được khuyến cáo không nên rời khỏi nhà trừ khi hoàn toàn cần thiết. Nếu phải ra khỏi nhà, họ nên đeo khẩu trang và bảo vệ mắt để giảm tiếp xúc với không khí ô nhiễm.

Tình trạng ô nhiễm không khí trở nên nghiêm trọng hơn do sự phân tán kém của bức xạ nhiệt từ mặt đất lên khí quyển, góp phần tạo ra sương mù ở mức độ thấp. Ngoài ra, việc đốt trấu và rơm rạ ở ngoại ô thành phố cũng đóng góp vào tình trạng ô nhiễm không khí ở mức độ báo động.

5. Mức độ ô nhiễm không khí cách xa các thành phố lớn như thế nào?

Môi trường sản xuất ngày càng trở nên công nghiệp hóa hơn, không còn chỗ cho các cơ sở sản xuất thủ công. Do đó, nhiều cơ sở này đã phải di dời đến những ngôi làng nhỏ hơn ở vùng nông thôn. Hiện nay, có khoảng 1500 làng nghề đóng góp hơn 30% việc làm ở các vùng nông thôn này.

Các hoạt động sản xuất trong những làng này đa dạng, bao gồm sản xuất đồ ngọt và chế biến thực phẩm nói chung, thường kèm theo việc sấy khô sản phẩm. Ngoài ra, các gia đình cũng lắp ráp thiết bị gia dụng và sản xuất vật liệu xây dựng. Việc nhuộm vải và tái chế vải cũng là những hoạt động chủ yếu diễn ra ở những vùng nông thôn này.

Phần lớn thiết bị sử dụng ở đây thường đã cũ và không đạt hiệu suất tối đa. Các cơ sở sản xuất thường được lắp đặt bên trong nhà dân, tạo ra thách thức trong việc kiểm soát quy trình sản xuất. Đặc biệt, việc sản xuất gạch thường được thực hiện ở quy mô nhỏ bởi các gia đình địa phương đã lưu truyền nghệ thuật làm gạch qua nhiều thế hệ. Môi trường xung quanh những ngôi làng sản xuất thường chứa đựng các chất gây ô nhiễm không khí như bụi, carbon dioxide, sulfur dioxide và oxit nitric. Cảnh báo cũng được đưa ra về sự xuất hiện của carbon đen trong môi trường này.

6. Những cách bảo vệ bản thân khỏi ô nhiễm không khí 

Để bảo vệ bản thân khỏi ô nhiễm không khí, bạn có thể thực hiện các biện pháp sau:

• • Đeo khẩu trang: Sử dụng khẩu trang chống bụi để ngăn chặn vi khuẩn và các hạt bụi lơ lửng trong không khí.
  • Tránh thời gian ô nhiễm nặng: Cố gắng giảm thời gian tiếp xúc với không khí ô nhiễm nặng, đặc biệt là vào buổi sáng hoặc buổi tối.
  • Làm sạch không khí trong nhà: Sử dụng máy lọc không khí hoặc cây xanh để làm sạch không khí trong nhà.
  • Tránh khu vực ô nhiễm: Nếu có thể, tránh những khu vực có mức ô nhiễm không khí cao, như các khu vực gần đường cao tốc, nhà máy sản xuất, hoặc khu đô thị đông đúc.
  • Duy trì lối sống lành mạnh: Ăn uống lành mạnh, tập thể dục đều đặn, và duy trì cân nặng lành mạnh giúp tăng cường sức khỏe và khả năng chống lại ảnh hưởng của ô nhiễm không khí.
  • Kiểm soát ô nhiễm trong nhà: Sử dụng thiết bị điện tử và các nguồn nhiệt không gây khói mà có thể thay thế cho các nguồn nhiệt như lò sưởi than hoặc gỗ.
  • Giữ gìn sức khỏe hô hấp: Thực hiện các bài tập hô hấp như yoga hoặc các phương pháp tăng cường sức khỏe hô hấp khác để cải thiện khả năng làm sạch đường hô hấp.

Những biện pháp trên có thể giúp giảm thiểu tác động của ô nhiễm không khí đối với sức khỏe của bạn. 

Khi mức chất lượng không khí đạt đến mức được xếp vào loại không tốt cho sức khỏe của Nhóm nhạy cảm, mọi người nên đeo khẩu trang chất lượng khi ra ngoài trời và đóng cửa sổ để tránh hít phải không khí bẩn từ bên ngoài. Nếu có thể ACCUNIQ mong bạn nên đầu tư vào một chiếc máy lọc không khí nếu nồng độ vẫn ở mức cao trong thời gian dài hơn và giảm thời gian ở bên ngoài.